Co jeszcze możemy dla Ciebie zrobić?
Retoryka jest wykształconą w starożytnej Grecji i Rzymie sztuką pięknego przemawiania, przekonywania, publicznego wypowiadania się. Co istotne, celem tej sztuki jest skuteczna komunikacja – podstawowa umiejętność w życiu człowieka. Tak rozumiana retoryka skupia się na tym, aby osiągnąć skutek, jaki zamierzyło się przygotowując wypowiedź. Celem udanej wypowiedzi jest z pewnością zwrócenie uwagi słuchaczy, przekonanie ich do jakiejś idei, wzbudzenie sympatii do mówcy lub sprawy o której mówi. Funkcje każdej wypowiedzi to według teoretyków sztuki retorycznej: funkcja informacyjna (przekazywanie danych), estetyczna (sprawianie przyjemności słuchaczom) oraz emocjonalna (wpływająca na uczucia słuchaczy, opanowująca ich wolę). Aby odnieść sukces należy umiejętnie połączyć te trzy aspekty: informacyjny, estetyczny, emocjonalny – dobrze przygotować samego siebie i treść wystąpienia. Właśnie kwestia przygotowania jest w tym miejscu najistotniejsza.
Zasady retoryczne dotyczą przygotowania mowy oraz osoby mówcy. W skład przygotowania mowy zaliczamy wobec tego główne etapy, bez których niemożliwa jest udana prezentacja, mowa, wystąpienie, expose i wiele, wiele innych:
Oprócz przygotowania mowy niezmiernie ważną kwestią jest przygotowanie tego, kto wygłasza wypowiedź. Najbardziej znani teoretycy, którzy interesowali się wystąpieniami publicznymi i osobą mówcy to: Arystoteles, Kwintylian oraz Cyceron. Pierwszy z nich objawił się jako baczny obserwator psychologicznej strony wystąpień. Arystoteles był świadom wpływu środków językowych na zachowanie słuchacza.
Cyceron zakreślił trzy zasadnicze zadania (aktualne do dziś): 1. probare - udowodnić prawdziwość swej sprawy; 2. conciliare - pozyskać sobie słuchaczy; 3. movere - umieć wzbudzić w odbiorcy przychylną dla danej sprawy postawę. W mniemaniu tego mistrza retoryki, nieodzowną cząstką mówcy jest także żonglowanie słowem.
Kwintylian, dopełniając ów starożytny wizerunek mówcy utrzymuje, że aby zostać dobrym retorem, należy zdobywać systematycznie wiedzę na temat publicznego zabierania głosu, kształcić swoją postawę jako człowieka, prezentować wiedzę ogólną i szukać możliwości ćwiczenia pod bacznym okiem mistrzów. Jest rzeczą oczywistą, że mówca zobowiązany jest posługiwać się poprawnym językiem (w naszym przypadku: wzorcową polszczyzną), nie popełniać błędów i bezustannie mieć świadomość, że w chwili wypowiedzi staje się osobą publiczną i jest odpowiedzialny za swoje słowa, poglądy i idee, o których mówi. Aby wypowiedź była zrozumiała i zapadała w pamięć odbiorcy warto posługiwać się materiałami pomocniczymi: ilustracjami, wykresami, tabelami etc. Wszystkie te cechy dobrej wypowiedzi można oczywiście odnieść do wypowiedzi na egzaminie maturalnym.
Dobra prezentacja musi być przygotowana perfekcyjnie pod względem kompozycji, czyli rozkładu materiału w czasie. Musisz wiedzieć, co chcesz powiedzieć i jakie miejsce każda myśl powinna zajmować w całości Twojej wypowiedzi. Kolejne argumenty muszą tworzyć logiczny ciąg i – co najważniejsze – być zrozumiałe dla Ciebie i Komisji Egzaminacyjnej.
Myśląc o zabieraniu głosu na forum - wygłaszaniu pracy maturalnej, należy pamiętać o jednej podstawowej zasadzie: mówca postrzegany jest w sposób całościowy, słuchamy nie tylko tego, co mówi. Ogromną część komunikatów odbieramy zmysłem wzroku. Nie tylko więc słowa budują wizerunek mówcy. Na to, jak go odbieramy, składa się o wiele więcej, pozornie drugoplanowych czynników. Zastanów się, jak należy wyglądać i zachowywać się, aby wzbudzić zaufanie i sympatie słuchaczy. Warto też spróbować uniknąć stresu towarzyszącemu każdemu publicznemu wystąpieniu: nie pozostawiać przygotowywania prezentacji na ostatnią chwilę, kontrolować oddech i nie poddawać się atmosferze napięcia przed egzaminem.
Drugą częścią egzaminu maturalnego z języka polskiego jest rozmowa z Komisją Egzaminacyjną. Sprawdza ona właściwe przygotowanie zdającego, a także jego kompetencje językowe i umiejętność słuchania i formułowania wypowiedzi a vista (bez przygotowania).
Podczas rozmowy warto mieć na uwadze przede wszystkim to, że obowiązują nas te same zasady publicznego wypowiadania się, jakich należy przestrzegać w czasie wygłaszania prezentacji. Unikać należy wyrażeń potocznych, odpowiadać dokładnie na temat, pamiętać również o tym, że rozmowa z Komisją jest okazją do tego, aby wyrazić opinię na temat utworów literackich, dzieł malarskich czy wszytskich innych tekstów kultury, o jakich wspominamy podczas prezentacji. Oczywiście nie należy przesadzać z wyrażaniem krytycznych opinii, wszak o gustach (szczególnie kulturalnych) się nie dyskutuje.
Warto wiedzieć o tym, że sztuka prowadzenia sporów, dialogu na jakiś temat nosi pochodzącą z greki nazwę erystyka. Pojęcie to pojawia się w pismach niemieckiego filozofa tworzącego w XIX wieku – Artura Schopenhauera. Myśliciel ten wylicza 38 tak zwanych chwytów retorycznych, których mówcy używają podczas dyskusji. Wszystkich zainteresowanych chwytami erystycznymi odsyłamy do lektury krótkiego dzieła Artura Schopenhauera pod tytułem Erystyka : sztuka prowadzenia sporów. Okazuje się, że mimo tego, że nie znamy treści pytań, do rozmowy z Komisją można się przygotować. Możemy przecież rozmyślnie nie powiedzieć o jakimś ważnym pojęciu czy szczególe podczas prezentacji i czekać, aż Komisja sama o to zapyta!
Aby zrobić na Komisji odpowiednie wrażenie, które w naturalny sposób przełoży się na wysoką ocenę egzaminu, należy być nie tylko dobrze przygotowanym merytorycznie i znać prawidła retoryczne – trzeba jeszcze być oryginalnym, starać się wyróżnić i zaskoczyć słuchaczy. Godnym uwagi środkiem w otwieraniu słuchacza na mówcę bywa żart, ironia czy humor. Wykorzystując te elementy, retor powinien być jednak taktowny i pamiętać o zasadach kultury. Bywa często tak, że Komisja Egzaminacyjna wysłuchuje wielu wystąpień tego samego dnia, a jej członkowie mają prawo być zmęczeni. Paradoksalnie właśnie dzięki temu możesz mieć szansę naprawdę zabłysnąć. Wszyscy Twoi słuchacze z pewnością zapamiętają i docenią Twoją prezentację maturalną, jeśli zastosujesz się do zasad sztuki przemawiania i zaprezentujesz się oryginalnie, niesztampowo. Pamiętaj, że matura to nie tylko jeden z wielu egzaminów, ale również intelektualna przygoda i o wiele lepiej jest tak traktować przygotowanie, wygłoszenie i „obronienie” prezentacji.
Autor: Aneta. Absolwentka filologi języka polskiego na Uniwersytecie Warszawskim. Uwielbia hiszpańską literaturę, taniec, podróże i zdobywa laury w sztuce gotowania.
